Atlas, astronomlar tarafından “Ay’ın ilk yüksek çözünürlüklü jeolojik atlası” olarak tanımlanıyor. Teleskoplar veya yörünge araçlarından görülebilen krater görüntülerinin yanı sıra, Ay’ın tüm yüzeyine dair jeolojik, litolojik ve tektonik haritalar da Ay Atlası’nın kapsamında.
NASA, Neil Armstrong’un aya çıktığı Apollo görevlerinden çok daha önce, Ay’ın görünen tarafının detaylı haritalarını derlemiş ve bunları kamuoyuna sunarak birçok ilkokulun duvarlarını süslemişti; daha yüksek çözünürlüklü versiyonlar ise hevesli olduğu kadar amatör olan astronomlara sunulmuştu. Ancak, Ay’ın keşfi, yıllardan beri duraksadığı gibi, erişilebilir haritaların da basımı sekteye uğradı. Fakat yeni Ay Atlası’yla hem Ay’ın keşfi hem de basıma hazır Ay haritaları, uluslar birbirleriyle uzay için yarışırken yeniden canlanıyor.
‘ARTIK İHTİYAÇLARI KARŞILAMIYOR’
Ay yörüngesinde, Apollo misyonu öncesindeki dönemde mevcut olanlardan çok daha gelişmiş sensörlerle donatılmış araçlar yıllar boyunca faaliyet gösterdi ve Ay hakkında çok daha zengin bir bilgi birikimi sağladı.
Çin Bilimler Akademisi Jeokimya Enstitüsü‘nden, atlasın baş editörü Liu Jianzhong, “araştırma sonuçlarının getirdiği veri birikimine göre, Ay’ın günümüzdeki jeolojik haritaları, gelecekteki bilimsel araştırma ve Ay keşifi ihtiyaçlarını artık karşılayamayabilir,” diyerek Atlas’ın önemi üzerinde durdu.
Liu, haritanın her santimetresinin 25 kilometreye denk geldiği, 1:2.5 milyon ölçekli Ay jeolojik haritalarının üretimini yönetti. Ay’ın 30 bölgesine dair detaylı haritaların yanı sıra, bir seferde görselleştirilebilen tüm Ay yüzeyine dair haritalar da mevcut, ancak Ay’ın kutupları gösteren haritalarda bir miktar bozulma mevcut.
HARİTALAR NASIL OKUNACAK?
Ay, Dünya gibi birbirine karşı hareket eden aktif levha tektoniğine sahip olmasa da, Liu ve meslektaşlarının “tektonik birimler” olarak adlandırdığı erken oluşum döneminden kalma yapıları koruyor. Tektonik Harita, bu yapıların yerlerini ve Ay yapıları için kullanılan sınıflandırma sisteminin bir açıklamasını gösteriyor.
Litografik Harita, farklı kaya türlerini renklerle işaretlerken, Jeolojik Harita bizim için en tanıdık olan harita tipi. Bu harita tipi, kraterleri, bileşimlerini ve oluşum zamanlarını belirler.
Bu haritaların üretim sürecinde, ekip Ay için yeni bir zaman çizelgesi geliştirdi ve Ay’ın jeolojik tarihini ilk önce üç döneme, sonra da altı döneme ayırdılar. Atlas’ı hazırlayan biliminsanları, önceki zaman çizelgelerine göre güncel çizelgenin, çok daha nesnel olduğunu savunuyorlar.
Yeni zaman çizelgesi, Ay’ın gençliğindeki, değişimin içten (endojenik) kaynaklandığı dönemden, dış etkiler (eksojenik) olan asteroid çarpışmalarının hakim olduğu çok daha uzun döneme geçişin önemini vurguluyor. Atlas’ın yaratıcıları, bu ayrımın Ay yapılarını ve kaya türlerini sınıflandırmalarına yardımcı olduğunu ve farklı türdeki haritaları bu şekilde oluşturduklarını söylüyorlar.
TÜM DETAYLARI İSTEYENLERE…
Atlasın yapımcıları, 12 bin 341 krater, 81 çarpma havzası, 17 kaya türü ve 14 yapı türünü işaretlemenin yanı sıra, havzaları oluşum süreçlerine göre sınıflandırdılar. Ayrıca, bazı kişilerin Ay’ın kendi Antroposeni olarak adlandırdığı yeni dönemin önemli işaretçilerini, hem insan hem de ay araçları tarafından yapılan Ay inişlerinin yerlerini de eklediler.
Atlas’ın yapımcıları, Ay Atlas’ını aynı zamanda “Ay ile ilgili bilimsel araştırmaları… iniş yeri seçimini, Ay kaynaklarının keşfi ve Çin’in gelecekteki Ay keşif projeleri için rota planlaması” için bir araç olarak görüyorlar.
Atlas, Çin ve İngilizce olarak mevcut, ancak amatör bir astronıma doğum günü hediyesi olarak bu atlası almak istiyorsanız, oldukça zengin olmanız gerekebilir. Çünkü atlasın fiyatı 79 bin 871 TL.
